Topos miłości w modernizmie (Młodej Polsce)
W trakcie opracowywania zagadnienia zapoznaj się z opracowaniami i wykorzystaj wskazywane w nich konteksty:
opracowanie modernizmu; opracowanie modernizmu - wersja minimum;
Motyw miłości w poezji modernistycznej
Wybierz wiersz do analizy z listy lub zaproponuj własny.
Stanisław Wyspiański, Wesele, 1901
SCENA 5.
MARYSIA, WIDMO.
WIDMO
Miałem ci być poślubiony,
moja ślubna ty.
MARYSIA
Bywałeś mój narzeczony,
przyrzekałeś mi.
WIDMO
Byłaś dla mnie słońce złote,
w moim domku zimno mnie. [...]
MARYSIA
Miałam ci być poślubiona
i mój ślubny ty.
WIDMO
Maryś, Maryś, narzeczona,
długie moje sny.
MARYSIA
Ka ty mieszkasz, kaś ty jest?
Jechałeś do obcych miest,
czekałam cie długo, długo
i nie doczekałam sie.
Kaś ty jest, kajś ty jest,
gdzie ty mieszkasz, gdzie?
WIDMO
Goniłem do różnych miest,
rozhulaniec, pędziwiatr,
ażem gdziesi w ziemię wpad,
gdzie mnie toczy gad. [...]
MARYSIA
Ka twój grób, ka twój grób?
Pono gdziesi za daleko,
nie dobiegnie, nie doleci...
(Ona przesłania oczy ręką, on zaś jej, nagły, dłoń odrywa). [...]
WIDMO
Skłońże ku mnie główkę, skłoń.
MARYSIA
Hańśmy stoli w dłoni dłoń -
szedł od ciebie swat.
WIDMO
Dawno, dawno, tyle lat. [...]
MARYSIA
Takie zimno wieje z ust...
WIDMO
Przytul mnie do twoich chust,
przytul mnie do piersi, rąk...
MARYSIA
Nie chytaj sie moich wstąg,
taki wieje trupi ciąg.
WIDMO
Kochaj...!
MARYSIA
Precz, nie sięgaj lic
WIDMO
Nie broń mi się - nic to, nic...
MARYSIA
Zimnem dołu wieje strój,
ty nie mój, ty nie mój! [...]
SCENA 11.
KSIĄDZ, PAN MŁODY, PANNA MŁODA.
KSIĄDZ
zwracam się do panny młody,pijąc do pana młodego
PANNA MŁODAcóz takiego, cóz takiego,
KSIĄDZ
może, hm, po pewnym czasie,bo to człowiek jest człowiekiem,ot przykładem tylu ludzi, —bo to człowiek jest człowiekiem,usiada się tylko z wiekiem
PANNA MŁODA
niby jak to kwaśne mliko
KSIĄDZ
wyście młodzi, wyście młodzi,choć się dzisiaj wszystko godzi,przyjdzie czas, co was ochłodzi
PAN MŁODY
Dzięki, niech się ksiądz nie trudzi,niech nie trudzi się dobrodziej,wdał się Pan Bóg już w tę sprawęi ten wszystko załagodzi;byliśmy rano w kościele,braliśmy ślub u ołtarza
KSIĄDZ
no, ale to tak się zdarza;ogromnie przypadków wielei przypomnieć pożytecznie
PAN MŁODY
Podziękujże za obawę
PANNA MŁODAZdarłabym jej łeb, jak krosna
PAN MŁODY
a kocha, bo jest zazdrosna
KSIĄDZ
ach, kolorowa bajecznie![1]
SCENA 12.
PAN MŁODY, PANNA MŁODA.
PAN MŁODY
Kochasz ty mnie
PANNA MŁODA
moze, moze, —cięgiem ino godos o tem
PAN MŁODY
bo mi serce wali młotem,bo mi w głowie huczy, szumi,...moja Jaguś, toś ty moja
PANNA MŁODA
twoja, jak trza, juści twoja;bo cóż cie ta znów tak dumi,cięgiem ino godos o tem
PAN MŁODY
a ty z twoim sercem złotemnie zgadniesz dziewczyno-żono,jak mi serce wali młotem,jak cie widzę z tą koroną,z tą koroną świecidełek,w tym rozmaitym gorsecie,jak lalkę dobytą z pudełekw Sukiennicach, w gabilotce:zapaseczka, gors, spódnica,warkocze we wstążek splotce;że to moje, że to własne,że tak światłem gorą lica
PANNA MŁODA
buciki mom troche ciasne
PAN MŁODY
a to zezuj, moja złota
PANNA MŁODA
ze sewcem tako robota
PAN MŁODY
tańcuj boso
PANNA MŁODA
panna młodo?!Cóz ta znowu, to nimozno
PAN MŁODY
co się męczyć? w jakim celu?
PANNA MŁODA
trza być w butach na weselu
Emil Zola, Nana, 1980
Fragment 1.
Zapanowało milczenie. Pani Juliuszowa zauważyła pęknięty szew na prawej nogawce majtek. Odpięła z sukni szpilkę, uklękła przed Naną, która tymczasem, zdając się tego nie widzieć, starannie obsypywała się ryżowym pudrem i uważała, by nim nie posypać policzków. Ale kiedy książę powiedział, że gdyby przyjechała na występy do Londynu, cała Anglia by ją oklaskiwała, roześmiała się uprzejmie i odwróciła na moment, ukazując bielutki lewy policzek osłonięty obłokiem pudru.
Potem nagle spoważniała, chodziło bowiem o nałożenie różu. Znowu zbliżając twarz do lustra maczała palec w słoiku, a potem kładła róż pod oczami i powoli rozciągała go aż do skroni.
Panowie, pełni szacunku, siedzieli w milczeniu. Hrabia Muffat nie otworzył jeszcze ust. Nie mógł się oprzeć myśli o swej młodości. W dzieciństwie nie zaznał serdecznych uczuć. Później, jako szesnastoletni już chłopak, gdy codziennie wieczorem całował matkę, zasypiał pod wrażeniem lodowatości tego pocałunku. Pewnego dnia zobaczył przelotnie przez uchylone drzwi, jak się myła służąca. I to było jedyne wspomnienie, które go niepokoiło od wieku dojrzewania aż do małżeństwa. Potem dostał żonę spełniającą sumiennie obowiązki małżeńskie.
On sam miał dla tych rzeczy coś w rodzaju nabożnego wstrętu. Dorastał i starzał się nie znając swego ciała, poddany surowym praktykom religijnym, ułożywszy sobie życie według przepisów i praw. I nagle oto znalazł się w garderobie aktorki, przy tej nagiej dziewce. On,
który nigdy nie widział, jak hrabina Muffat zakłada podwiązki asystował przy intymnych szczegółach kobiecej toalety, w garderobie pełnej słoików i miednic, wśród mocnych i mdłych zapachów. Buntowała się cała jego istota, przerażało go to, że Nana od jakiegoś czasu
brała go powoli w posiadanie. Przypomniał sobie nabożne lektury, wypadki opętania, o których opowiadano mu w dzieciństwie. Wierzył w diabła. Nana rysowała się niewyraźnie jako diabeł ─ ze swym śmiechem, grzesznymi piersiami i grzesznym tyłkiem. Lecz obiecywał
sobie, że będzie silny i potrafi się bronić.
─ A zatem sprawa załatwiona ─ mówił książę rozparłszy się wygodnie na kanapie. ─ W przyszłym roku przyjeżdża pani do Londynu i przyjmiemy tam panią tak, że już nigdy nie wróci pani do Francji... Ach! Drogi hrabio, wy tu nie umiecie należycie cenić swych ładnych
kobiet. Zabierzemy wam wszystkie.
─ On się tym zbytnio nie przejmie ─ szepnął złośliwie markiz de Chouard wpadając w ton zażyłości. ─ Hrabia to chodząca cnota.
Słysząc, jak mówią o jego cnocie, Nana spojrzała na hrabiego tak zabawnie, że Muffat odczuł dużą przykrość. To go zaskoczyło i był zły na siebie. Dlaczego wobec tej dziewki krępowała go myśl, że jest cnotliwy? Chętnie by ją zbił. Lecz Nana, chcąc wziąć do ręki pędzelek, upuściła go na podłogę. Gdy się schyliła, on rzucił się, by go podnieść. Spotkały się ich oddechy, rozpuszczone włosy Wenus musnęły mu ręce. Poczuł rozkosz zmysłową, a zarazem wyrzuty sumienia; rozkosz, jakiej nieraz doznaje katolik, dla którego strach przed piekłem stanowi właśnie podnietę do grzechu.
Fragment 2.
Raptem Fauchery spytał:
─ Powiedz, czy hrabina z kimś sypia?
─ Ach nie, nie, mój drogi, gdzież tam ─ wybełkotał Hektor wyraźnie zbity z tropu i już bez
żadnej pozy. [...]
Nie, nie sypiała z nikim, to było oczywiste. Wystarczyło spojrzeć na nią” jak obojętnie i sztywno siedziała na taborecie obok swej córki. Grobowy salon, wydzielający woń kościelną, pozwalał się domyślać, jak ciężki i surowy tryb życia przytłaczał tę kobietę. W tym staro-
świeckim mieszkaniu, czarnym od wilgoci, nie było znać jej ręki. Narzucał się tu i panował Muffat ze swym dewocyjnym wychowaniem, ze swymi pokutami i postami. Ale ostatecznym argumentem był dla niego widok starca o odrażających zębach i cynicznym uśmiechu, którego zauważył nagle w fotelu, za paniami. Znał tę postać. Był to Teofil Venot, dawny adwokat, którego specjalnością były procesy kościelne. Z dużym majątkiem wycofał się z praktyki i wiódł życie dość tajemnicze, wszędzie przyjmowany z honorami; nawet trochę się go obawiano, jakby reprezentował jakąś wielką siłę, siłę tajemną, którą w nim wyczuwano. Zresztą robił wrażenie człowieka bardzo skromnego, był prowizorem w kościele Św. Magdaleny i pełnił funkcje zastępcy prawnego w merostwie dziewiątej dzielnicy, by ─ jak mawiał ─ zabić wolny czas. No! no! Hrabina jest nieźle obstawiona. Nie da się tu nic zrobić. […]
Potem już razem porównywali Nanę z hrabiną. Dopatrzyli się pewnego podobieństwa w linii brody i ust. Tylko oczy zupełnie inne. Poza tym Nana ma wygląd łatwej dziewki, a o hrabinie trudno coś powiedzieć; jakby kotka, co śpi ze schowanymi pazurkami, z łapkami drgającymi nerwowo.
─ Ale mimo wszystko chętnie bym się z nią przespał ─ oświadczył Fauchery.
Vandeuvres rozbierał ją wzrokiem.
─ Tak, mimo wszystko ─ rzekł. ─ Ale, wie pan, mam zastrzeżenia co do jej ud. Założę się,
że ona nie ma ud!
