Założenia teoretyczne programu nauczania języka polskiego Do rzeczy!
Aktywizacja
To jedno z kluczowych pojęć w tym programie nauczania. Kryje się za tym oczywiście cały szereg metod i technik nauczania, których celem jest aktywizacja uczniów w czasie lekcji, ale także wykorzystywanie Teorii Inteligencji Wielorakiej Howarda Gardnera w procesie uczenia, polegające na odwoływaniu się w czasie zajęć do różnych typów inteligencji, by z jednej strony uczynić zajęcia atrakcyjnymi dla wszystkich uczniów, a z drugiej rozwijać u nich wszystkie typy inteligencji tak, by zwiększyć szansę na efekt „zdrowej Hydry". Poprzez aktywizację autorzy programu również rozumieją instrumentalne wykorzystywanie muzyki (przede wszystkim koncertów pasywnych) w procesie nauczania, uwzględniające propozycje Georgija Łozanowa.
Funkcjonalna wiedza
Jerzy Bartmiński dostrzega „potrzebę integralnego, funkcjonalnego nauczania gramatyki oraz wiązania jej z analizą tekstu i działaniami na tekście". Autorzy programu nauczania podzielają to stanowisko nie tylko odnośnie gramatyki, ale całej wiedzy polonistycznej, przekazywanej uczniom w polskiej szkole. Dlatego poznaną w warstwie podstawowej wiedzę, wykorzystuje się w każdym omawianym później module (toposie) w trakcie pracy z tekstem i działań na tekście.
Tekstocentryzm
Już Ewa Jaskółowa w tekście „Język polski w liceum – wskazówki metodyczne" napisała, że „język polski jest tym przedmiotem nauczania szkolnego, którego podstawę stanowią teksty literackie i szerzej – teksty kultury, w takich mediach jak kino, teatr, radio, telewizja, a w ostatnim dziesięcioleciu także Internet. Podstawa programowa, uwzględniając w zapisach wszystkie wymienione środki przekazu, stawia jednak w centrum uwagi tekst pisany i mówiony". Zgodnie z tym i z założeniami podstawy programowej autorzy programu koncentrują moduły wokół tekstów werbalnych i tekstów kultury, tekstów medialnych i hipertekstów, a kształcenie umiejętności ma się odbywać poprzez różnego typu działania na tekstach. Zgodnie z zaleceniami Jerzego Bartmińskiego z tekstu „Nauka o języku w podstawie programowej" autorzy programu dużą uwagę poświęcają „sztuce tworzenia tekstów własnych przez uczniów – z podkreśleniem potrzeby systematycznej i świadomej pracy nad doskonaleniem umiejętności odbioru i konstruowania zróżnicowanych gatunkowo wypowiedzi". Każdy moduł (topos) powinien być zatem podsumowany nie testem z wiedzy, ale utworzeniem przez uczniów własnego tekstu kultury (rozprawka, esej, recenzja, plakat, nagranie video, nagranie dźwiękowe, mapa mentalna, przemówienie itp.), przeprowadzeniem debaty lub gry dydaktycznej. Rolą nauczyciela jest dokonać analizy umiejętności uczniów i dostosować do niego metody podsumowania modułów oraz umiejętnie stopniować trudność tej formy podsumowania. Warto w tym momencie uwzględniać wolę uczniów i jednocześnie przekonywać ich, że ćwiczenie to ma utrwalać wiedzę o tekstach poznanych w danym module i rozwijać ich umiejętności potrzebne na maturze, studiach i w dorosłym życiu (myślenie, mówienie, pisanie, argumentowanie). Należy zacząć od najprostszych i najłatwiejszych form, aby uczniowie odnosili sukcesy i zachęceni tym zgadzali się na trudniejsze wyzwania.
Umiejętności
Bardzo ważnym założeniem programu nauczania Do rzeczy! jest to, że praca nad każdym modułem (toposem) ma prowadzić do powstania tekstu pisanego lub mówionego (lub innego tekstu kultury) zgodnie ze schematem: „odbiór → analiza → interpretacja → tworzenie tekstu własnego" wskazanym przez Ewę Jaskółową w teście „Język polski w liceum – wskazówki metodyczne" (lub tożsamą zasadą „od tekstu do tekstu"). Chodzi o to, by uczniowie mieli poczucie praktycznego wykorzystywania wiedzy i doskonalenia własnych umiejętności. Autorzy programu przy każdym module uwzględnili zarówno tworzenie tekstów pisanych, jak i mówionych, wskazując odpowiednie zapisy w podstawie programowej. Dali tym samym nauczycielowi realizującemu program prawo wyboru wspólnie z uczniami, jaką umiejętność ćwiczyć przy poszczególnych modułach. Należy pamiętać o tym, by umożliwić uczniom osiąganie sukcesów, które zmotywuje ich do jeszcze większego wysiłku, dlatego autorzy programu zalecają zaczynać pracę z uczniami od najprostszych form, do bardziej złożonych (np. w pisaniu: od słów, zdań, akapitów, planu części wypracowania, pisania części wypracowania, po pisanie całego wypracowania; w mówieniu: od burzy mózgów, wspólnej ustnej prezentacji pracy w grupach, przez aktywny udział w debacie oksfordzkiej, po najpierw grupowe, a później samodzielne przygotowanie mowy retorycznej i jej wygłoszenie). Autorzy programu umyślnie nie sugerują nauczycielom, jak owo stopniowanie umiejętności rozłożyć na lata nauki, gdyż uważają, że ta decyzja musi zostać podjęta przy uwzględnieniu poziomu wiedzy i umiejętności uczniów oraz tempa postępów, która można zaobserwować w czasie pracy z uczniami. Twórcy programu zdają sobie sprawę z bardzo zróżnicowanego poziomu wiedzy, umiejętności i motywacji uczniów, trafiających do szkoły ponadgimnazjalnej
Eklektyzm dydaktyczny
Ze wszystkich teorii literackich autorzy programu najczęściej proponują opierać analizę tekstów kultury na hermeneutyce i konstruktywizmie. Nieuniknione wydaje się jednak wykorzystanie elementów biografizmu, strukturalizmu, funkcjonalizmu oraz psychoanalizy. Sugerują jednak, by korzystać z jak największej ilości metod i technik analizy tekstu kultury. Uwzględniając Teorię Inteligencji Wielorakiej, zasadnym wydaje się uzbrojenie uczniów w możliwie różnorodne sposoby analizowania tekstów, dzięki temu każdy uczeń odnajdzie najbliższy mu sposób czytania tekstu kultury. Uświadamiając sobie, że najważniejszy jest uczeń i jego motywacja do samodzielnego interpretowania tekstów, autorzy podręcznika sugerują traktować analizę tylko, jako środek do celu, którym jest rozumienie tekstu.
Słownictwo:
Ponieważ w podstawie programowej „podkreślono potrzebę bardziej systematycznego nauczania słownictwa" autorzy programu nauczania zatroszczyli się o to, by każdy moduł stwarzał uczniom okazję do wzbogacenia własnego słownika nie tylko z zakresu wyznaczanego przez główny topos.
